Co może zgłosić sygnalista?

Zgodnie z ustawą krajową uchwaloną w dniu 14 czerwca 2024 roku oraz Dyrektywą
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. (tzw. Dyrektywą
o ochronie sygnalistów) sygnalista może zgłaszać naruszenia. Czym są owe naruszenia na
gruncie Dyrektywy?

Definicja naruszenia

Dyrektywa o ochronie sygnalistów definiuje pojęcie naruszeń w Artykule 5, wskazując,
że „naruszenia” oznaczają działania lub zaniechania, które:
→ są niezgodne z prawem i dotyczą aktów Unii i dziedzin objętych zakresem
przedmiotowym, o którym mowa w Artykule 2 Dyrektywy (omówione poniżej)
lub
→ są sprzeczne z przedmiotem lub celem przepisów zawartych w aktach Unii i dziedzinach
objętych zakresem przedmiotowym, o którym mowa w Artykule 2 Dyrektywy
– przy czym polska ustawa o ochronie sygnalistów posługuje się pojęciem „naruszenia
prawa”, które definiuje jako działanie lub zaniechanie:
→ niezgodne z prawem
lub
→ mające na celu obejście prawa.
Regulacje Dyrektywy brzmią w tej kwestii językowo nieco odmiennie od przepisów
krajowych, jednakże zachowują jednakowy sens. Dotyczą nie tylko takich zachowań
(działania lub zaniechania), które wprost narusza konkretny przepis prawa, ale także takich,
które pozornie mogą nie być sprzeczne z prawem, ale ukierunkowane są na „prześlizgnięcie
się” przez przepis prawa.

Przedmiot zgłoszenia naruszenia

Jaki zakres przedmiotowy określa zatem wspomniany Artykuł 2?
Wyliczenie jest dosyć obszerne – zgodnie z tym przepisem chodzi o naruszenia prawa Unii
dotyczące następujących dziedzin:

1. zamówień publicznych;
2. usług, produktów i rynków finansowych;
3. zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
4. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
5. bezpieczeństwa transportu;
6. ochrony środowiska;
7. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
8. bezpieczeństwa żywności i pasz;
9. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
10. zdrowia publicznego;
11. ochrony konsumentów;
12. ochrony prywatności i danych osobowych;
13. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
14. interesów finansowych Unii Europejskiej;
15. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa
    oraz opodatkowania osób prawnych.

Analogiczny wykaz znajduje się w art. 3. ust. 1 polskiego Ustawy, która poszerza jednak
katalog naruszeń o działanie dotyczące korupcji, interesów finansowych Skarbu Państwa
Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, oraz
konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki
z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–16.

Ustawa określa przy tym – w sposób oczywisty i uzasadniony – szerszy zakres przedmiotowy
„naruszenia prawa” niż zakres przedmiotowy wdrażanej dyrektywy 2019/1937.

Różnica pomiędzy treścią unijnej Dyrektywy a polską ustawą polega na tym, iż Dyrektywa
odnosi się do naruszeń przepisów prawa Unii (poszczególne akty prawa unijnego, których
naruszeń dotyczyć może zgłoszenie, wymienione są w załączniku do dyrektywy 2019/1937),
zaś ustawa odnosi się do przepisów prawa w ogólności, wobec czego ochrona sygnalisty
dotyczyć będzie zgłoszenia wszystkich naruszeń prawa w odpowiadających wymienionym w
Dyrektywie (tj. wskazanym powyżej) dziedzinach prawa krajowego. Ustawowa definicja
naruszenia prawa nie będzie tym samym ograniczona do przypadków, gdy w danym
obszarze prawa naruszenie jest regulowane wyłącznie określonym przepisem prawa
unijnego lub implementującym go aktem prawa krajowego.

Przepisy krajowe przewidują przy tym dodatkowo ograniczenie w zakresie naruszeń prawa
z dziedziny zamówień publicznych – o czym w dalszej części artykułu.

Należy jednak podkreślić, że Dyrektywa ustala jedynie wspólne minimalne normy ochrony
osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, wobec czego przepisy krajowe mają swoistą
swobodę w poszerzaniu tej ochrony na gruncie ustawodawstwa krajowego.

Czy sygnalista może zgłosić inne naruszenia?

Wydaje się przy tym, że zamiarem polskiego ustawodawcy jest właśnie rozszerzenie tej
minimalnej ochrony wynikającej wprost z Dyrektywy, albowiem w art. 3 ust. 1 ustawy
zawarto przepis, zgodnie z którym podmiot prawny może dodatkowo w ramach procedury
zgłoszeń wewnętrznych przewidzieć możliwość zgłaszania informacji o naruszeniach
dotyczących obowiązujących w tym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub
standardów etycznych, które zostały ustanowione przez podmiot prawny na podstawie
przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne.

Katalog dotyczący dziedzin naruszeń, które sygnalista może zgłosić, jest zatem stosunkowo
szeroki, a może zostać dodatkowo poszerzony przez konkretnego pracodawcę w danym
zakładzie pracy.

Kiedy ochrona sygnalistów nie będzie działać?

Należy jednak podkreślić, że ustawa zawiera także negatywny katalog dotyczący ochrony
sygnalisty dokonującego zgłoszenia (art. 5 ustawy).
Zgodnie z nim, przepisów ustawy nie stosuje się:
→ do ochrony informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu
z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa
publicznego
→ do tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodów medycznych oraz prawniczych
→ do tajemnicy narady sędziowskiej;
→ do postępowania karnego w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz
tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności

• do naruszeń prawa w zakresie zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa w
  rozumieniu art. 7 pkt 36 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych
  (Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 i 1720), do których nie stosuje się tej ustawy,
• do umów offsetowych zawieranych na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 2014 r. o
  niektórych umowach zawieranych w związku z realizacją zamówień o podstawowym
  znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1218)
• do innych środków podejmowanych w celu ochrony podstawowych lub istotnych interesów
  bezpieczeństwa państwa na podstawie art. 346 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
• do naruszeń prawa bezpośrednio związanych z realizacją przez służby specjalne, o których
  mowa w art. 11 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
  Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2024 r. poz. 812), ustawowych zadań mających na celu
  zapewnienie bezpieczeństwa narodowego.

Ochrona sygnalisty ma zatem miejsce, gdy naruszenie dotknie także osobiście zgłaszającego, nie będzie on jednak jedyną dotkniętą naruszeniem osobą (w przypadku naruszeń o powszechniejszym zakresie oddziaływania, na przykład dotyczących bezpieczeństwa, zdrowia lub ochrony środowiska).

Podstawa prawna:

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r
• Ustawa o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 r.