W grudniu 2019 r. w życie weszła Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Podstawową kwestią regulowaną przez wspomniany akt jest poprawa egzekwowania prawa i polityk Unii w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających wysoki poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, co zostało wskazane w art. 1 Dyrektywy. Pozycja sygnalistów jest jednak w dalszym ciągu skomplikowana, ze względu na konieczność podjęcia ryzyka wystąpienia przeciwko swoim przełożonym lub współpracownikom, dlatego tak istotne jest unormowanie i stosowanie szeregu środków ochrony określonych w rozdziale VI w.w. Dyrektywy.
Regulacje wewnętrzne w zakresie sygnalistów zobowiązane są wdrożyć:
1. podmioty publiczne, a jednostki samorządu terytorialnego, zatrudniające powyżej 50 pracowników
2. podmioty prywatne zatrudniające więcej, niż 50 pracowników;
Podmioty prywatne zatrudniające mniej niż 50 osób mogą dobrowolnie ustalić procedurę zgłoszeń wewnętrznych.
Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. – o ochronie sygnalistów wprowadza 3 miesięczne vacatio legis w kwestii obowiązków przedsiębiorców do wdrożenia wewnętrznego systemu zgłaszania nieprawidłowości, tj do czasu wejścia w życie przedmiotowej ustawy zaplanowanej na dzień 25 września 2024 roku.
Na wstępie należy podkreślić bezwzględny zakaz dla stosowania jakichkolwiek działań odwetowych wobec sygnalistów – pracodawca nie może zawiesić, zdegradować czy nałożyć środka dyscyplinarnego na osobę dokonującą zgłoszenia. W stosownych przypadkach istotne jest również zapewnienie środków wsparcia dla tych osób, (art. 20 Dyrektywy) a więc zapewnienie dostępu do jasnych informacji dot. procedur i środków, pomoc ze strony organów czy pomoc prawna w ewentualnych postępowaniach. Sygnaliści mają zapewnione korzystanie w pełni z prawa do skutecznego środka ochrony prawnej i dostępu do bezstronnego sądu, jak również domniemanie niewinności i prawo do obrony, w tym prawo do bycia wysłuchanym i prawo dostępu do akt (art. 22 Dyrektywy). Do grupy podmiotów obowiązanych do implementacji systemów zgłaszania nieprawidłowości zalicza się zarówno podmioty z sektora prywatnego, jak i publicznego.
Kanały zgłaszania nieprawidłowości
Podstawowym środkiem ochrony w zakresie organizacji zatrudniającej co najmniej 50 osób oraz gminy zamieszkiwanej przez ponad 10 000 osób jest utworzenie wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości. Prawidłowe działanie tych systemów jest obowiązkiem firmy, a pracownik dokonujący zgłoszenia powinien stosować tę formę przepływu. Organizacja jest obowiązana do analizy zaistniałej sytuacji, podjęcia współpracy ze stosownymi jednostkami, a także wystosowania komunikatu zwrotnego. Nieodłącznym elementem ochrony jest również zabezpieczenie tożsamości, a więc zapewnienie pełnej anonimowości sygnalisty w celu uniemożliwienia dokonania działań odwetowych. W każdej organizacji kluczową rolę spełnia jednak komunikacja, umożliwiająca systematyczne raportowanie potencjalnych zagrożeń i zastrzeżeń, a także pojawiających się często wątpliwości. Sposób postępowania przełożonych wobec pracowników wpływa istotnie na zaufanie oraz kreuje ich motywacje, dlatego dokonanego przez sygnalistę zgłoszenia nie należy traktować jako brak lojalności wobec firmy, ale jako wpływ na zachodzące w przyszłości przemiany organizacji. Co ważne, istnieje obowiązek zapewnienia środków ochrony mających na celu uniemożliwienie stosowania wszelkich działań odwetowych, wskazanych w art.19 Dyrektywy. Więcej w artykule Czym jest zakaz działań odwetowych wobec sygnalisty?
Ochrona sygnalistów jest więc kluczowym elementem, który umożliwia utworzenie optymalnych warunków do swobodnego i klarownego przekazywania informacji o nieprawidłowościach w firmie, które gwarantują zarówno stały rozwój organizacji, poprawę miejsca pracy jak i zwiększenie bezpieczeństwa.
