Oferujemy wsparcie prawne. Masz pytania? Napisz.
Ustawa o ochronie sygnalistów uzależnia obowiązek wdrożenia procedury wewnętrznej od liczby osób zatrudnionych – w danym przedsiębiorstwie, ustalając próg minimalny na poziomie 50 osób. Nie mówimy jednak wyłącznie o zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę, a o każdej formie zatrudnienia, mającej charakter odpłatny – wliczają się zatem do „puli” choćby i stażyści.
Przekroczenie wskazanego wyżej progu minimalnego zatrudnienia przedsiębiorstwa powinny badać dwa razy w roku – 1 stycznia i 1 lipca.
Zgodnie z art. 58 Ustawy o ochronie sygnalistów – niewdrożenie procedury zgłoszeń wewnętrznych skutkować może nałożeniem na obowiązanego kary grzywny.
Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publiczne informacje o naruszeniu prawa – uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Mowa tu o szerokim wachlarzu współprac, bowiem sygnalistą może być nie tylko pracownik co również: pracownik tymczasowy, osoba świadcząca pracę na podstawie innej, niż stosunek pracy, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, stażysta, wolontariusz, czy nawet praktykant. Sygnalistą może być również funkcjonariusz Policji, ABW, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Wywiadu Wojskowego, CBA, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej – oraz ich rodzin, a także żołnierz – w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy o obronie Ojczyzny.
Co ważne: sygnalistą może być osoba fizyczna, która nie nawiązała jeszcze stosunku pracy (bądź innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia usług!
Sygnalista podlega ochronie przed działaniami odwetowymi z chwilą zgłoszenia dokonanego w sposób opisany w dedykowanej procedurze – albo od momentu dokonania ujawnienia publicznego. Chwila dokonania zgłoszenia określana jest jako ten moment, w którym sygnalista dostarczy informację o naruszeniach, tj. moment, w którym wyznaczona osoba będzie mogła się z nią zapoznać.
Co się zaś tyczy zgłoszenia publicznego – sygnalista podlega ochronie od momentu zamieszczenia w publicznie dostępnym miejscu (lub w przestrzeni cyfrowej) informacji i naruszeniu.
Ochrona sygnalisty nie wygasa – trwa przez cały okres, kiedy realnie stosowane mogą być wobec niego działania odwetowe. Brak jest podstaw do uznania jakiegokolwiek ograniczenia czasowego.
Nie. Ochrona dedykowana sygnaliście rozciągnięta jest na osobę pomagającą w dokonaniu zgłoszenia – oraz na osobę powiązaną z sygnalistą, tj. osobę fizyczną, która może doświadczyć działań odwetowych, w tym współpracownika lub osobę najbliższą sygnalisty w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu).
Działania odwetowe to bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście, w tym bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście.
Warto przy tym podkreślić, że na równi ze stosowaniem działań odwetowych pozostaje podejmowanie prób ich stosowania albo grożenie ich stosowaniem – podobnie i te działania również pozostają zakazane.
Ustawa o ochronie sygnalistów zawiera otwarty katalog działań odwetowych. Warto jednak poznać te przykładowe, by poznać również specyfikę funkcjonowania ochrony sygnalistów – w przypadku tych, którzy zatrudnieni są na postawie umowy o pracę. Za działania odwetowe uznano zatem: odmowę nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezwarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony (gdy sygnalista miał uzasadnione przekonanie, że zostanie zawarta taka umowa), obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę, wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu, pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą (lub obniżenie wysokości tych świadczeń), przeniesienie na niższe stanowisko pracy, stosowanie przymusu, zastraszania lub wykluczenia, dyskryminacja, niesprawiedliwe traktowanie, wyrządzenie szkody niemajątkowej, w tym naruszenie dóbr osobistych sygnalisty – i wiele, wiele innych.
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia.
Za stosowanie działań odwetowych wobec sygnalisty grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (w przypadku uporczywości działań odwetowych – do lat 3).
Za uniemożliwianie lub utrudnianie zgłoszenia potencjalnemu sygnaliście grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku.
W przypadku jeśli uniemożliwianiu, utrudnianiu towarzyszy stosowanie przemocy, gróźb lub innego rodzaju podstęp – sprawcy grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat.
Karane jest nie tylko ujawnienie tożsamości sygnalisty. Podobnie też odpowiedzialność karna grozi za ujawnienie osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia – lub ujawnienie innej osoby powiązanej z sygnalistą. W przypadku takiego działania, sprawcy grozi kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku.
W przypadku, gdy świadomie wprowadza się w błąd, dokonując zgłoszenia lub ujawnienia publicznego na temat wydarzeń w rzeczywistości niewystępujących – wymierzona może być kara grzywny, kary ograniczenia wolności albo kary pozbawienia wolności do lat 2.
Ustawa o ochronie sygnalistów wskazuje na trzy formy dokonania zgłoszenia:
- zgłoszenie wewnętrzne – w ramach wewnętrznych procedur, do których wdrożenia obowiązani są przedsiębiorcy;
- zgłoszenie zewnętrzne – z pominięciem procedur wewnętrznych – bezpośrednio do Rzecznika Praw Obywatelskich bądź właściwego organu administracji publicznej;
- ujawnienie publiczne – po dokonaniu uprzednio zgłoszenia wewnętrznego lub zewnętrznego. Mowa tu o ujawnieniu informacji np. prasie, radiu, na portalach społecznościowych etc. W wyjątkowych przypadkach sygnalista może dokonać ujawnienia publicznego bez uprzedniego zgłoszenia wewnętrznego lub zewnętrznego.
Tak. Procedury nie mogą także przewidywać postępowania mającego na celu ustalenie tożsamości osoby dokonującej zgłoszenia anonimowo. Ustawodawca pozwala jedynie podmiotom prawnym i organom publicznym zdecydować, czy dokonane anonimowo zgłoszenia będą przyjmowane i rozpatrywane według tych samych zasad i w tym samym trybie co zgłoszenia imienne.
Nie. Zgodnie z art. 58 Ustawy o sygnalistach - sygnalista nie może zrzec się ochrony nadanej zakazem działań odwetowych. Usiłowanie wdrożenia tego, bezprawnego rozwiązania, może być uznane samo w sobie za działanie odwetowe.
Portal informacyjny kancelarii prawnej „Graś i Wspólnicy” dotyczący prawnych kwestii związanych z funkcjonowaniem sygnalistów.